گفتگو با ۳ هنرمند مشهدی درباره تاثیر برنامه‌های هنر انقلاب | فاصله‌ای زیاد، میان آنچه هست و آنچه باید باشد

شکیبا افخمی راد | شهرآرانیوز؛ روز ۲۰ فروردین که هم زمان با سالروز شهادت شهید مرتضی آوینی است به نام روز هنر انقلاب اسلامی نام گذاری شده؛ از این رو هرساله در این ایام برخی از ارگان‌ها برنامه‌هایی را برای پاسداشت هنر انقلاب اسلامی تدارک می‌بینند، اما این برنامه‌ها از لحاظ کمیت و کیفیت آن چنان که باید تأثیر گذار نبوده اند و نتوانسته اند جریان سازی کنند.

در واقع در این روز تنها مراسمی برگزار و شعار‌هایی درباره اهمیت پرداختن به هنر انقلاب اسلامی بیان می‌شود و در ادامه در طول سال اتفاقی رخ نمی‌دهد. هم زمان با فرارسیدن سالگرد شهادت مرتضی آوینی به سراغ احسان مینایی راد، فعال فرهنگی و همچنین محسن اسلام زاده و حسین نیرومند دو هنرمند مشهدی که به عنوان چهره‌های سال ۱۴۰۱ هنر انقلاب در بخش‌های مستند و کاریکاتور انتخاب شده اند، رفته ایم و با آن‌ها درباره تأثیرگذاری برنامه‌هایی که در هفته هنر انقلاب برگزار می‌شود و آنچه که باید در این زمینه رخ دهد صحبت کرده ایم که حاصل آن پیش روی شماست.

حرکتی برای ترویج تفکر شهید آوینی اتفاق نیفتاده است

محسن اسلام زاده، سازنده آثار مستندی، چون «تن‌ها میان طالبان»، «اهل سنت ایران»، «اسرار زندان ابوسلیم» و «زندگی میان پرچم‌های جنگی» که روز گذشته به عنوان چهره سال ۱۴۰۱ هنر انقلاب در بخش مستند هم انتخاب شده، درباره برنامه‌هایی که در سال‌های گذشته به مناسبت هفته هنر انقلاب برگزار می‌شده است می‌گوید: به نظر من هر موضوعی که حکومتی و دولتی شود و برای آن تنها بزرگداشت و همایش برگزار شود، محکوم به شکست است. ازاین رو بیشتر باید به دنبال حرکت‌های مردمی باشیم. اگر مسئولان هم می‌خواهند کاری تأثیرگذار انجام دهند باید برنامه ریزی بهتری داشته باشند.

او یادآور می‌شود: در چند سال گذشته رویداد‌های فرهنگی و هنری به دلیل شیوع کرونا تعطیل شده بود، اما پیش از آن هم شاهد حرکت تأثیرگذار و جریان ساز در روز بزرگداشت شهید آوینی و هفته هنر انقلاب اسلامی نبودیم و حتی حرکتی برای ترویج تفکرات شهید آوینی هم اتفاق نمی‌افتاد.

اسلام زاده با اشاره به گذشت سه دهه از شهادت شهید آوینی بیان می‌کند: ما هنوز شهید آوینی را به عنوان یک هنرمند قبول نداریم. اگر قبول داشتیم، حداقل درباره تفکرات او و نظراتش در زمینه هنر در دانشگاه درسی دو واحدی تدریس می‌کردیم تا دانشجویان هنر با نظرات این شهید آشنا شوند، ولو اینکه برخی نگاه نقادانه‌ای به صحبت‌ها و نظرات او داشته باشند.

این مستندساز درباره رویه برگزاری بزرگداشت‌ها و همایش‌ها در کشور می‌گوید: در سالگرد شهادت سردار سلیمانی می‌بینیم که تبلیغات محیطی و تلویزیونی و... به دلیل نداشتن برنامه ریزی درست و اکتفا کردن به برگزاری بزرگداشت به ضدتبلیغ تبدیل می‌شود. حتی در روز‌های ولادت و شهادت ائمه اطهار (ع) هم نگاهمان نگاه بزرگداشتی است و شناختمان کم رنگ است.

او برای تأثیرگذاری برنامه‌های مرتبط با هفته هنر انقلاب اسلامی اینگونه پیشنهاد می‌دهد: مسئولان می‌توانند حداقل در این ایام چند میزگرد و مناظره با محوریت هنر انقلاب اسلامی و تفکر شهید آوینی برگزار کنند تا در این باره صحبت و آسیب‌ها مشخص شود. هرسال می‌توان رویکردی متفاوت برای این میزگرد‌ها انتخاب کرد تا این جبهه تقویت و نیروی جدید تربیت شود.

همچنین باید کرسی‌های آزاداندیشی که رهبر معظم انقلاب هم بر آن تأکید کرده اند، در این ایام با محوریت هنر انقلاب اسلامی و تفکر شهید آوینی به صورت پررنگ برگزار شود. در واقع هفته هنر انقلاب اسلامی باید بهار کرسی‌های آزاداندیشی برای تفکرات شهید آوینی باشد. اسلام زاده یکی از مشکلات جامعه را درست بحث نکردن و درست حرف نزدن با یکدیگر می‌داند و خاطرنشان می‌کند: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، حوزه هنری، دانشگاه، حوزه علمیه و صداوسیما باید پای کار بیایند و از سطحی نگری فاصله بگیرند. انقلاب ما انقلابی فرهنگی و آگاهی بخش بوده است و نباید این موضوع را فراموش کنیم.

هنر انقلاب موضوع ملی است

محمدحسین نیرومند، کارتونیست، که روز گذشته به عنوان چهره سال ۱۴۰۱ هنر انقلاب در بخش کاریکاتور انتخاب شده است با اشاره به هم زمان بودن روز انرژی هسته‌ای و روز هنر انقلاب اسلامی بیان می‌کند: اگر روز هنر انقلاب اسلامی برای مسئولان مهم بود، روز مستقلی برایش در نظر گرفته می‌شد تا جدی‌تر به آن پرداخته شود. اما متأسفانه در نگاه بیشتر مدیران کشور هنر و همچنین هنر انقلاب اسلامی جایگاه و موضوعیتی ندارد که اگر داشت، در سال‌های گذشته شاهد اتفاقات بسیار مهمی می‌بودیم.
به گفته این هنرمند در ایام هفته هنر انقلاب اسلامی هم تنها حوزه هنری یک یا دو برنامه دارد و اتفاق دیگری رخ نمی‌دهد.

او ادامه می‌دهد: اگر می‌خواهید درباره وضعیت هنر انقلاب اسلامی بدانید، به اوضاع واحوال هنرمندان انقلابی نگاه کنید و ببینید چقدر برای آن‌ها و آثارشان شأنی قائل شده ایم و به چه میزان رسانه‌های ما نسبت به این موضوع حساسیت نشان داده اند؛ آن وقت متوجه می‌شوید چه فاصله‌ای میان آنچه هست و آنچه باید باشد وجود دارد. علت این فاصله هم سیاست‌های کلی نظام جمهوری اسلامی به ویژه کارگزارانی است که سال‌ها مسئولیت داشته اند، اما ذهنشان بیشتر درگیر مسائل اقتصادی بوده است. در همه دوران‌های مجلس شورای اسلامی هم نمایندگان از نقش هنر اطلاعی نداشتند تا مطابق بااهمیت این حوزه برایش برنامه ریزی کنند.

نیرومند با اشاره به حضور نداشتن حتی یک هنرمند در شورای عالی انقلاب فرهنگی خاطرنشان می‌کند: هنر انقلاب موضوعی ملی است و به گفته شهید آوینی ظرفیتی دارد که می‌تواند اتفاقی تأثیرگذار در جریان هنر دنیا ایجاد کند، اما متأسفانه ما در این زمینه کم کاری کرده ایم و جایمان در سطح هنر جهانی خالی است.

او یادآور می‌شود: در طول تاریخ افرادی اندیشمند و فهیم برای تمام جامعه که بخشی از آن نیز اهالی هنر هستند به صورت کلان برنامه ریزی می‌کنند تا بستر‌های لازم برای شکل گیری اتفاقات مهم فراهم شود. این بستر در تاریخ چهل ساله انقلاب اسلامی فراهم نشده است. به گفته این هنرمند همه نهاد‌های فرهنگی و فراتر از آن شورای انقلاب فرهنگی و مجلس باید درجهت فراهم کردن بستر‌های لازم برای ترویج هنر انقلاب اسلامی تلاش کنند تا حداقل ۱۰ درصد از نفوذی که انقلاب اسلامی در عالم دارد در حوزه هنر باشد.

نیرومند با اشاره به آمادگی هنرمندان برای فعالیت در زمینه هنر انقلابی بیان می‌کند: هنر ایران در همه زمینه‌ها پیش رو است، ولی ما انتظار داریم آن بخشی که با مفهوم انقلاب اسلامی گره خورده است کمی جدی‌تر پیگیری و دیده شود.
او یادآور می‌شود: ما آن طور که شایسته است هنرمندان انقلاب را تکریم نمی‌کنیم؛ ازاین رو هنرمندان جوان انگیزه‌ای برای کار در این زمینه ندارند و نمی‌توانند راه بزرگان را ادامه دهند. برای مثال ما سال گذشته استاد حبیب صادقی را از دست دادیم؛ هنرمندی که جای خالی اش به راحتی پر نمی‌شود، چون پشتیبان سازی صورت نگرفته است.

نیرومند حوزه هنر را حوزه‌ای نخبگانی می‌داند و پیشنهاد می‌دهد: باید سیستم و سازوکاری برای کشف افراد مستعد طراحی و سپس به این افراد کمک شود تا آثارشان را ارتقا دهند و دیده شوند. ما در این زمینه ضعف داریم، چون متوجه نیستیم موضوع اصلی فرهنگ و هنر، انسان است.

ضرورت توجه به حلقه‌های میانی

احسان مینایی راد، فعال فرهنگی هفته هنر انقلاب اسلامی، نیز باور دارد که جریان سازی چندانی در زمینه هنر انقلاب اسلامی شکل نگرفته است. او دراین باره می‌گوید: هفته هنر انقلاب اسلامی و سالگرد شهادت شهید آوینی فرصتی برای جبهه فرهنگی انقلاب و جبهه هنر انقلاب اسلامی است تا مبانی هنر از دیدگاه انقلاب اسلامی را بازخوانی کنند و حتی این مبانی را متناسب با مسائل امروز به روزرسانی کنند؛ اتفاقی که به نظر من در طی سال‌های گذشته کمتر رخ داده است.

مینایی یکی از دلایل کمتر پرداخته شدن به بازخوانی و روزآمدسازی مبانی هنر انقلاب اسلامی را فاصله گرفتن فرم و محتوا می‌داند و بیان می‌کند: به نظر من متولیان این حوزه به رسالت اصلی خود کمتر پرداخته اند. یعنی مجموعه‌هایی که وظیفه داشتند هنر از نگاه گفتمان انقلاب اسلامی را تبیین کنند کمتر وارد این حوزه شدند یا ورودشان تنها به فضای نخبگانی و جمع‌های کوچک محدود بوده است؛ بنابراین این جریان به فعالان اجتماعی و لایه‌های عمومی انتقال پیدا نکرده است. در واقع هم متولیان توجه کمی داشته اند و هم تشکل‌هایی که می‌توانند در این حوزه ورود کنند.

به نظر این فعال فرهنگی کتاب‌های شهید آوینی و بیانات رهبر معظم انقلاب درباره هنر می‌توانند از منابع اصلی دانش آموزان و طلاب باشند. او همچنین با تأکید بر ضرورت پرداختن به رابطه میان تولید، توزیع و مصرف یادآور می‌شود: حلقه مفقوده‌ای میان تولید و مصرف وجود دارد که توزیع است، توزیع به معنای اینکه حلقه‌های میانی تلاش کنند تا جامعه مصرف کنندگان از تولیدات فاخر هنر انقلاب اسلامی بهره ببرند. به نظر من به این مجموعه‌ها و حلقه‌های میانی شخصیتی داده نشده تا راهی برای انتقال محصولات فرهنگی باشند.

مینایی ادامه می‌دهد: در کنار حلقه‌های توزیع رسمی مانند کتاب فروشی‌ها و سینماها، حلقه‌های غیررسمی وجود دارد که از حلقه‌های رسمی مؤثرتر عمل می‌کنند. این حلقه‌ها افراد تأثیرگذار و تشکل‌های مختلف جامعه هستند که در رویارویی با مخاطب می‌توانند محصولات فرهنگی و هنری جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی را معرفی کنند. آن‌ها حتی در تبیین مبانی هم مؤثر هستند. به نظر او امامان جماعات، فرمانده‌های پایگاه‌های بسیج، مدیران کانون‌های فرهنگ و هنری و اساتید دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه محل رجوع مردم هستند، ازاین رو می‌توانند به شنیده شدن، دیده شدن و خواندن آثار هنری انقلاب اسلامی کمک کنند.

آن‌ها حتی می‌توانند مخاطبانشان را به آن حلقه‌های اصلی ارجاع دهند برای مثال حلقه‌های میانی می‌توانند فیلم غریب را معرفی کنند و مخاطبانشان را به سینما‌ها ارجاع دهند. مینایی با اشاره به هم زمان شدن هفته هنر انقلاب اسلامی با نیمه ماه مبارک رمضان می‌گوید: هفته هنر انقلاب فرصتی برای حلقه‌های میانی است تا دوباره به مبانی و مصادیق جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی رجوع کنند و بازخوانی و بازتولیدی در این حوزه انجام دهند. در این شرایط هفته هنر انقلاب هم دیگر هفته‌ای تشریفاتی نخواهد بود و با نشاط، پرکار و روبه جلو برگزار خواهد شد.